In deze zesde Settlers-game moet de speler levendige, bruisende steden bouwen in de middeleeuwen. Je begint met een kleine nederzetting, maar door goede planning, het vergaren van grondstofen, het verzorgen van voedsel, het onderhouden van handelsrelaties en meer kan deze nederzetting uitgroeien tot een grote stad.

Alle settlers, de inwoners van de steden, hebben hun eigen dagelijkse routine met een keur aan verschillende acties en gedragingen die door de speler bekeken kunnen worden. Hierdoor kan de speler het beste uit zijn of haar settlers halen, een bloeiende economie opzetten, voorzien in de behoeften van de settlers en het rijk beschermen tegen gevaren van buitenaf. Door hun rijk uit te breiden kunnen spelers uiteindelijk een legendarische koning of koningin worden.

De game biedt diepgaande, maar overzichtelijke gameplay met vetrouwde en nieuwe elementen. Zo kunnen de settlers met relaties met elkaar ondergaan. Met de introductie van vrouwelijke settlers kunnen de inwoners nu ook verliefd worden en trouwen. De wereld van de settlers is verdeeld in vier zones met elk een eigen klimaat met seizoens- en weersveranderingen die onder andere het verkrijgen van grondstoffen beïnvloeden.

The Settlers: Rise of an Empire bevat een dynamische singleplayercampagne, een modus waarin je vrij kunt spelen met een grote hoeveelheid maps, verschillende online multiplayermodi en een 'map editor' waarin je je eigen missies kunt creëren.